Przez określenie "zapalenie ucha" rozumiemy ostry lub przewlekły stan zapalny zewnętrznego przewodu słuchowego. Jest to okolica dosyć szczególna, bowiem wiele z dermatoz pierwotnych może stanowić przyczynę zlokalizowania tu zapalenia, zatem często zapalenie ucha jest tylko objawem klinicznym (niekiedy jedynym) jakiejś innej choroby skóry. Dane statystyczne wskazują, że zapalenie uszu u psów stanowi od 5 do 12% ogółu motywów szukania pomocy u lekarza. Natomiast u kotów występuje ono rzadziej i nie przekracza 2% . U psów, w oparciu o niezbyt liczne publikacje, można sądzić o predyspozycji do zachorowań ras zwisłouchych (spaniele), wykazujących nadmierne owłosienie zewnętrznego przewodu słuchowego (pudle) oraz predysponowanych do łojotoku (owczarki niemieckie). Brak jest natomiast predyspozycji związanych z płcią. Także czynniki środowiskowe mogą ułatwiać pojawianie się zapalenia uszu np.: wysoka temperatura oraz wilgotność, duże zagęszczenie w kojcach i wybiegach, stale obecne tzw. "zakażenia stacjonarne". Dane anatomiczne: Zewnętrzny przewód słuchowy u psa ma kształt zbliżony do litery L, zaginającej się prawie pod kątem prostym, którego część pozioma kończy się błoną bębenkowa. Powyższy kształt wyjaśnia stałe gromadzenie się w tej części np. wysięku zapalnego, bowiem naturalny odpływ lub usunięcie jest niemożliwym. Występowanie tam pofałdowań jak też słaby dostęp powietrza sprzyjają równoczesnemu rozwojowi maceracji. Budowa histologiczna skóry zewnętrznego przewodu słuchowego cechuje się występowaniem bardzo licznych gruczołów potowych apokrynowyc (woskowinowe) i łojowych, z wydzieliny których tworzy się woszczyna. Gęstość mieszków włosowych jest zmienna w zależności od rasy. W przebiegu otitis ( zapalenia ucha) gruczoły woszczynowe nabierają wyglądu cyst i odznaczają się wyraźnym wzrostem wydzielania. Pierwotne czynniki etiologiczne: Pasożyty zewnętrzne: Świerzbowcowe zapalenia uszu: Inwazja powodowana przez świerzbowiec Otodektes cynotis może stanowić do 10% przypadków u psów i 50% u kotów. Jest to rzeczywiście najczęściej stwierdzana przyczyna zapalenia woszczynowo-rumieniowego uszu u kotów (woszczyna sucha i czarna, silny świąd) u których wykazano występowanie reakcji nadwrażliwości typu I i III (zjawisko Arthusa). W przypadkach inwazji bardzo nasilonej może dochodzić niekiedy do uogólnienia zmian na całe ciało. Wówczas obserwuje się obecność wyłysień na tułowiu lub prosówkowe zapalenie skóry (dermatitis miliaris). Wykazanie obecności pasożytów jest łatwym u kotów lecz niekiedy bardzo trudnym u psów, zwłaszcza gdy mamy do czynienia z początkiem choroby lub gdy zastosowano już liczne kąplikacje zewnętrzne nieodpowiednich środków. W takich przypadkach w zeskrobinach wykrywa się nierzadko tylko jaja świerzbowca. - świerzbowiec drążący Sarcoptes jest niekiedy przyczyną zapalenia skóry okolicy głowy i wówczas drogą kontynuacji może dojść do objęcia procesem zapalno-inwazyjnym małżowiny usznej. Nużeńcowe zapalenia uszu: - są względnie rzadkie i obserwowane są zazwyczaj w przypadkach uogólnionej demodekozy u psów. U kotów Demodex cati może być przyczyną woszczynowo-rumieniowego zapalenia uszu bez jakichkolwiek innych objawów klinicznych. Pasożyt Trombicula automnalis jest niekiedy jedyną przyczyną miejscowego zapalenia małżowiny usznej ograniczającego się do miejsca najczęstszego bytowania pasożyta tj. tzw. strefy Henriego. Dermatozy alergiczne: Atopia i alergia pokarmowa: Co najmniej 50% psów atopowych poza zmianami skórnymi wykazuje objawy obustronnego zapalenia ucha zewnętrznego. Zwykle nasilenie zmian jest dość zbliżonym, choć w przypadkach jednostronnej wtórnej infekcji dochodzić może do wyraźnej dysproporcji nasilenia zapalenia i "skręcania" głowy na stronę "bardziej chora". W przypadku AZS, zwłaszcza w początkowym okresie rozwoju, świądowe zapalenie uszu przy braku jakichkolwiek poza rumieniem innych miejscowych zmian, może być jedynym stwierdzanym objawem klinicznym istniejącego uczulenia w przebiegu choroby. AZS może być jedną z częstszych przyczyn nawrotowego zapalenia ucha zewnętrznego. W takich przypadkach zastosowanie miejscowego leczenia daje tylko przejściowy efekt szczególnie widoczny w przypadku miejscowej sterydoterapii, zaś leczenie chirurgiczne okazuje się zupełnie nieskutecznym, ponieważ nie usunięte (pozostałe) części zewnętrznego przewodu słuchowego nadal objęte są alergicznym stanem zapalnym. Alergizacja na tle pokarmowym cechuje się zbliżonym mechanizmem występowania zapalenia ucha zewnętrznego. Alergiczne pchle zapalenie skóry: - jest dermatozą bardzo często komplikowaną wtórnym łojotokiem, zatem woszczynowe zapalenie uszu pojawia się równie często. Dermatozom endokrynogennym typu hypotyroidismus; zespłu Cushing'a czy zaburzenia funkcji jajników lub jader towarzyszy częste współwystępowanie zapalenia ucha zewnętrznego typu woszczynowego, powstałego na podłożu towarzyszącego im pierwotnego łojotoku metabolicznego. Dermatozy ropne: - zwłaszcza głębokie zapalenia wielokomórkowe (celulitis) toczące się w obrębie głowy są częstymi przyczynami ropnego zapalenia ucha zewnętrznego, podobnie zresztą jak i pyoderma juvenilis - powód zapaleń napotykanych u starszych szczeniąt. Kontaktowe zapalenia skóry, urazy i podrażnienia: Nadużywanie bądź stosowanie w celach pielęgnacyjnych nieodpowiednich materiałów czy środków czyszczących jest częstą przyczyną mikrourazów mechanicznych oraz podrażnień chemicznych odpowiedzialnych za rozwój zapalenia ucha zewnętrznego. U kłapołuchów (Cocker spaniele, inne spaniele) urazy mechaniczne powodowane przez źdźbła traw lub czy inne podobne im ciała obce, dostawszy się do zewnętrznego przewodu słuchowego lub utkwiwszy w jego ścianach mogą powodować głębokie ropne i bolesne stany zapalne. U psów z uszami silnie owłosionymi (pudle, bichony) pozlepiana, przy braku pielęgnacji, "w kłaki lub strąki sierść" może mechanicznie zatykać przewody słuchowe i stanowić przyczynę maceracji i infekcji. Prawdziwe alergiczne kontaktowe zapalenie skóry u psów napotykane jest rzadko, zatem związane z nim zapalenia uszu należą do wyjątków. Dermatozy autoagresyjne. Małżowiny uszne są zazwyczaj zajęte w przebiegu pęcherzycy ( zwyczajnej, liściastej i rumieniowej) oraz pemfigoidu pęcherzowego. Także toczeń rumieniowaty (lupus erythematosus) może być przyczyną zapalenia ucha zewnętrznego. Stany kerato-łojotokowe zarówno pierwotne jak i wtórne mogą prowokować pojawienie się woszczynowego zapalenia ucha zewnętrznego. Dobrym przykładem tego mogą być zaburzenia (dysmetabolizm) przemian wit. A obserwowane u Cocker spanieli. Takie rasy jak owczarek niemiecki czy owczarki belgijskie cechuje także częste występowanie woszczynowego zapalenia ucha zewnętrznego. Wtórne czynniki etiologiczne W podrażnionym, zmienionym zapalnie oraz wykazującym wysiękanie zewnętrznym przewodzie słuchowym drobnoustroje chorobotwórcze, bakterie i drożdże znajdują doskonałe warunki do rozwoju i namnażania się. Bakterie: W zdrowym przewodzie słuchowym, normalnie występują drobnoustroje nie patogenne (saprofityczne) zwłaszcza gronkowce koagulazo ujemne, Bacillus sp., Streptococcus sp. itp., chociaż wymazy pobrane ze zdrowych uszu wykazują niekiedy także występowanie flory patogennej. Z przypadków otitis externa zwłaszcza ropnych izoluje się zazwyczaj Staphylococcus intermedius i Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, Streptococcus sp., Proteus mirabilis, Eschericha coli i Corynebacterium sp. Drożdżaki: Pityrosporum canis zwany także Malassezia pachydermatis jest izolowany z 20 do 50% uszu zdrowych i jeszcze częściej bo do 72% z uszu wykazujących nie ropny stan zapalny. Ten rodzaj drożdży mający charakterystyczny "butelkowaty" kształt jest łatwy do wykazania w badaniu mikroskopowym gdzie zwykle stwierdzamy je razem w połĄczeniu z gronkowcami. Inne grzyby typu Candidia albicans, Aspergillus fumigatus, czy typowe dermatofity są rzadko izolowane z w hodowlach wykonywanych w oparciu wymazy ze zmienionego zapalnie przewodu słuchowego. Kliniczny obraz chorobowy Zapalenie ucha zewnętrznego może przybiera? formę ostrą (zwykle prawie dwie trzecie ogółu przypadków) lub przewlekłą (około jedna trzecia). Według klasycznej klasyfikacji klinicznej postać ostra może przebiegać w formie rumieniowej, owrzodzeniowej i/lub ropnej, natomiast przewlekła przybiera formy rumieniowa, woszczynową, owrzodzeniową, przerostową (hyperplastyczna) i/lub ropną. Ostatnio z przyczyn czysto praktycznych wyodrębnia się dwie najczęściej napotykane w praktyce formy: rumieniowo-woszczynowe zapalenie ucha zewnętrznego i ropne zapalenie ucha zewnętrznego. W postaci pierwszej stan rumieniowy połączony jest z nadmiernym wydzielaniem grubej warstwy woskowiny (woszczyna) i stale obecnym miejscowym świądem. są to np. przypadki otitis powodowane przez Otodectes (woskowina brunatna silny świąd) czy Pityrosporum (woskowina jasno brunatna, świąd umiarkowany). Forma druga tj. ropne zapalenie ucha zewnętrznego charakteryzuje się obfitym ropieniem tj. występowaniem ropy zmiennego koloru (często zielonkawy w przebiegu infekcji Pseudomonas aeruginosa) oraz silną bolesnością stanowiącą dominujący objaw chorobowy. Ponadto przy ucisku podstawy ucha (należy robi? to ostrożnie z uwagi na bolesność i możliwość agresji bólowej) można stwierdzić charakterystyczne "kląskanie" świadczące o obecności płynnego wysięku (ropa). W obydwu formach dochodzi do mniejszego bądź większego objęcia małżowiny usznej procesem chorobowym. W przypadku zapalenia ropnego często wykazuje ona obrzęk oraz zmiany typu samouszkodzeniowego (posttraumatyczne) powstałe w wyniku drapania czy potrząsania uszami i głową. U ras kłapołuchych może to być przyczyną krwiaków małżowinowych lub też pękania i złuszczania krawędzi obrzeza uszu. Niezależnie od formy schorzenia zapalenie uszu może być jedno lub obustronne. Zapalenia wywoływane przez Otodectes, Pityrosporum czy zapalenia woszczynowe zazwyczaj przebiegają obustronnie. Natomiast zapalenia traumatyczne (ciało obce) są jednostronnymi. Ropne zapalenia mogą być jedno lub obustronnymi o dość zróżnicowanym stopniu nasilenia w tym ostatnim przypadku. PROFILAKTYKA Właściwe leczenie wszystkich dermatoz wikłanych rozwojem w ich przebiegi otitis externa (atopowe zapalenie skóry, łojotok idiopatyczny itp.) stanowi sedno skutecznego zapobiegania. O ile jednak kontrola ich okaże się iluzoryczna (jest to niestety dość częste) koniecznym staje sie stała tj. codzienna toaleta uszu z użyciem odpowiednio dobranych preparatów. U raz zwisłouchych, oraz cechujących się obfitością owłosienia zewnętrznych przewodów słuchowych (pudle) zalecana tzw. podmywanie małżowin po jedzeniu i osuszanie ich (zwłaszcza po spacerze w mokry dzień) oraz wycinanie nadmiaru włosa. Artykuł opracowany i umieszczony za zgodą: Witold Pełka - Lekarz weterynarii Specjalista chorób psów i kotów. Adres umieszczenia oryginalnego materiału: